İnfeksion və iltihabi hallar

Süd vəzinin mastiti müxtəlif səbəblərə bağlı inkişaf edən xüsusi klinik vəziyyətdir. Laktasiya dövrü ilə əlaqəli olduqda, bu puerperal mastit adlanır. Laktasiya ilə əlaqəsi olmayan bütün mastit formaları isə qeyri-puerperal mastit kimi təsnif edilir.

Qeyri-puerperal mastitin ən çox rast gəlinən növləri:

• Bakterial mastit (59%)
• Qeyri-bakterial mastit (25%)
• Xüsusi/nadir qeyri-puerperal mastit formaları (14%).

Süd vəzi mastiti ən çox 20-50 yaş arası qadınlarda rast gəlinir, lakin menopauza sonrası dövrdə də müşahidə oluna bilər. Puerperal mastit adətən laktasiyanın ilk 3 ayında baş verir və əmizdirən qadınların 24%-də rast gəlinir.

Ağırlaşma riski:

• Halların 11%-də abses inkişaf edə bilər.

Mastitin klinik əlamətləri:

• Ağrı
• Eritemalı (qızarmış) dəri
• Həssaslıq və şişkinlik
• Daha az hallarda qızdırma.

Mastitdə abses və infeksiya mexanizmi

• Palpasiya olunan kütlə adətən abses formalaşması ilə əlaqədardır.
• Ən çox rast gəlinən patogen mikroorqanizmlər:
  • Staphylococcus aureus
  • Streptococcus

İnfeksiya mexanizmi:
İnfeksiyanın geri axın (retrograd) yolu ilə yayıldığı düşünülür. Bu proses əsasən aşağıdakı səbəblərlə bağlıdır:

• Gilənin travması
• Südün qeyri-kafi boşalması.

Mastitin Diaqnostikası və Etiologiyası

• Diaqnoz əsasən kliniki olaraq qoyulur.
• Uyğun antibiotik və iltihabəleyhinə müalicə ilə sağalma müşahidə edilir.

Qeyri-puerperal bakterial mastitin əsas risk faktorları:

• Travma
• Cərrahi müdaxilə
• Gilə döyməsi (tatuirovkası)

Digər əsas tetikleyici faktorlar:

• Siqaret istifadəsi (anaerob infeksiyalar və residiv abseslərlə əlaqəlidir, Zuska xəstəliyi adlanır)
• Qara irqin nümayəndəsi olmaq
• Obezlik
• Diabet
• Autoimmun mexanizmlər (nadir rast gəlinir)

Kəskinləşmiş hallarda:

• Dəri fistulalarının inkişafı mümkündür (Xəstələrin üçdə birində rast gəlinir).

Nikotinə bağlı süd vəzi axacaqlarının zədələnməsi toxuma nekrozu və iltihabi proseslərin inkişafına səbəb ola bilər. Bu vəziyyət duktal epitelin yastı metaplastik proliferasiyası, keratin tıxaclarının yaranması, kəskin hüceyrəvi iltihab və axacaq tıxanıqlığı ilə nəticələnə bilər. Axacaq genişlənməsi və obstruksiyası abses formalaşmasına gətirib çıxarır. 

Görüntüləmə mastit zamanı bədxassəli törəməni istisna etmək üçün mühüm rol oynayır.

Ultrasəs müayinəsinin rolu

Ultrasəs (US) əsas seçim metodudur və mastitə bağlı diffuz süd vəzi ödemi fonunda hipoechoik parenxima sahələri ilə yağ lobullarının hipoinfiltrativ görünüşünü və genişlənmiş limfa damarlarını aydın şəkildə göstərir.

Color Doppler görüntüləmə iltihablı sahələrdə və dərialtı toxumalarda hipervaskulyarizasiyanı təsdiqləyir. Bundan əlavə, kortikal qalınlaşma və artmış damarlaşma ilə reaktiv limfa düyünləri tez-tez müşahidə edilir.

Abses yaranarsa, US görüntüləmə adətən aşağıdakı xüsusiyyətləri göstərir:

• Multilokulyar, kompleks bərk-kistik törəmə
• Qalın, exogen divar
• Maye tərkibinə görə arxa akustik güclənmə
• Color Doppler-də abses divarı və ətraf toxumada artmış damar axını, lakin maye kolleksiyası daxilində damarlaşma olmamalıdır.

Mamoqrafiya (MG) və Diferensial Diaqnostika

Mamoqrafiya əsasən qeyri-puerperal mastitdə bədxassəli törəməni istisna etmək üçün aparılır. Bununla yanaşı, xəstəliyin gedişi uzandıqda əmizdirən qadınlarda da istifadə edilə bilər.

Akut fazada MG icrası tövsiyə edilmir, çünki:

• Xəstədə diskomfort yarada bilər.
• Diaqnostik dəyəri azalır.

Mamoqrafiyada bədxassəli törəməyə işarə edən ən spesifik əlamət:

• Şübhəli mikrokalsifikasiyalar.

Digər MG tapıntıları:

• Asimmetrik sıxlıq
• Kütlə, arxitektura distorsiyası
• Diffuz parenximal qalınlaşma və dəri qalınlaşması

Bu əlamətlər spesifik deyil və yalnız infeksiya və/və ya absesin nəticəsi ola bilər.

Mastitin əsas diferensial diaqnozu:

• İltihabi süd vəzi xərçəngi.

MRT-nin Mastit və İltihabi Süd Vəzi Xərçənginin Fərqləndirilməsində Rolu

MRT bu iki vəziyyəti fərqləndirmək üçün faydalı görüntüləmə üsuludur. T2-çəkiili görüntülərdə diffuz ödem həm iltihabi, həm də bədxassəli proseslərdə müşahidə olunur və kütlə və ya qeyri-kütləvi kontrastlanma (NME) ilə əlaqəli ola bilər.

Fərqləndirici MRT xüsusiyyətləri:

• İltihabi xərçəng:
  • Düzgünsüz və ya spikulyar kənarlı kütlə
  • Erkən, intensiv kontrast yığılması və wash-out effekti
• Mastit:
  • Qeyri-kütləvi kontrastlanma (NME) sahələri
  • Davamlı və ya plato tipli kontrastlanma

MRT-də Abses Görünüşü (Demək olar ki, Patognomonikdir):

• Dairəvi, bəzən multilokulyar, yaxşı sərhədlənmiş kütlə
• T2-çəkiili görüntülərdə müxtəlif dərəcəli hiperintenslik (iltihabi eksudat, nekrotik material və ya protein tərkibinə bağlı)
• Dinamik kontrast gücləndirmədə (DCE) qalın, qeyri-müntəzəm halqaşəkilli kontrastlanma və daxili septaların kontrastlanması

DWI-nin Əhəmiyyəti:

• Abseslər – Mərkəzi boşluqda ifadəli diffuziya məhdudiyyəti (irin və nekrotik materialın yüksək viskozitesinə görə)
• Bədxassəli törəmələr (mərkəzi kistik dəyişikliklər ilə) – Mərkəzdə zəif diffuziya məhdudiyyəti (daha az hüceyrəvi və aşağı viskoziteli material səbəbilə)
• ADC dəyərləri fərqlidir:
  • Xərçəngdə – Periferiyada daha aşağı, mərkəzdə daha yüksək
  • Absesdə – Mərkəzdə çox aşağı ADC dəyərləri

Müalicə:

• US-nəzarətli abses drenajı və antibiotik terapiyası ən effektiv yanaşmadır.
• Siqaret istifadəsi qəti şəkildə dayandırılmalıdır, çünki residivin ən mühüm proqnostik faktorudur.

Şəkil 1

İdiopatik qranulematoz mastit